Kim są sygnaliści? Ich prawa, jak zgłaszać naruszenia oraz ochrona sygnalistów.
Sygnalista odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu zgodności z przepisami prawa oraz standardami etycznymi w organizacjach. Dzięki nim możliwe jest wykrywanie i zgłaszanie nieprawidłowości, które mogą naruszać obowiązujące regulacje prawne lub standardy etyczne. Ochrona sygnalistów jest niezbędna dla skutecznego zgłaszania wszelkich nieprawidłowości, ponieważ zapewnia bezpieczeństwo oraz anonimowość. W tym artykule omówimy, kim są sygnaliści, jakie mają prawa i obowiązki oraz dlaczego ich ochrona jest tak ważna zarówno dla organizacji, jak i społeczeństwa. Miłej lektury!
Kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w miejscu pracy lub w organizacji. Może to być pracownik, wykonawca lub osoba pracująca na podstawie umowy cywilnoprawnej, która zauważyła naruszenia prawa. Działając w dobrej wierze, sygnalista zgłasza nieprawidłowości, które mogą obejmować przypadki korupcji, naruszenia zasad bezpieczeństwa, nadużycia finansowe lub inne działania niezgodne z prawem. Przykłady sygnalistów to m.in. pracownik ujawniający przypadki korupcji w firmie, osoba zgłaszająca naruszenia zasad bezpieczeństwa, czy księgowy informujący o nadużyciach finansowych.
Sygnalista odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zgodności z przepisami prawnymi i standardami etycznymi, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organizacji. Dzięki zgłoszeniom sygnalistów możliwe jest szybkie wykrywanie i eliminowanie nieprawidłowości, co przekłada się na poprawę kultury organizacyjnej oraz wzrost zaufania społecznego.
Ustawa o ochronie sygnalistów – kluczowe informacje
Sygnaliści mają prawo do ochrony przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawców lub współpracowników. W kwietniu tego roku Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy dotyczącej ochrony sygnalistów. Zgodnie z projektem, sygnalista, który padnie ofiarą działań odwetowych, będzie miał prawo do dochodzenia odszkodowania lub rekompensaty. Tożsamość sygnalisty pozostanie poufna.
Ustawa nie nakłada obowiązku dokonywania zgłoszeń; decyzja o zgłoszeniu nieprawidłowości pozostaje w gestii sygnalisty. Jednak osoby decydujące się na zgłoszenie naruszeń będą objęte ochroną.
Sygnaliści różnią się od „skarżących” tym, że działają w interesie publicznym. Sygnalista zgłasza nieprawidłowości, aby chronić dobro wspólne, a nie dla korzyści osobistych czy interesów rodziny. Aby uzyskać status sygnalisty, osoba zgłaszająca musi być przekonana o prawdziwości podawanych informacji. Regulacje określają szczegółowe formy i kanały zgłaszania działań niepożądanych, zapewniając pełną poufność oraz całkowity zakaz działań odwetowych wobec osób ujawniających nieprawidłowości.
Pracodawcy i osoby zgłaszające naruszenia prawa
Regulacje dotyczące ochrony sygnalistów nakładają na pracodawców szereg istotnych obowiązków:
- Wdrożenie odpowiednich procedur wewnętrznych określających zasady, formy i kanały zgłaszania nieprawidłowości.
- Wdrożenie działań mających na celu ochronę sygnalistów.
- Zastosowanie rozwiązań zapobiegających potencjalnym negatywnym konsekwencjom związanym ze zgłaszaniem.
- Prowadzenie rejestru zgłoszeń i zarządzanie tymi danymi.
- Zapewnienie warunków do skutecznego wdrażania i funkcjonowania regulacji w organizacji.
W czerwcu 2024 roku Senat całkowicie usunął ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa pracy z przepisów o sygnalistach.
Kogo dotyczą przepisy o sygnalistach?
Zakres osób objętych przepisami jest szeroki. Sygnalistą może być m.in.: pracownik (w tym pracownik tymczasowy), osoba pracująca na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, akcjonariusz lub wspólnik, a także stażysta lub praktykant.
Dodatkowo, osoby pod nadzorem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym również na umowie cywilnoprawnej, a także wolontariusze, żołnierze oraz byli funkcjonariusze służb takich jak Policja, ABW, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna, czy Służba Więzienna, mają prawo do zgłaszania nieprawidłowości.
Ochrona przysługuje zarówno przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, w ramach którego świadczona jest praca, usługi lub wykonywane funkcje w danym podmiocie, jak i po jego zakończeniu.
Jakie informacje mogą zgłaszać sygnaliści?
Sygnalista ma prawo zgłaszać naruszenia związane z prawem UE i regulacjami krajowymi. Dyrektywa dotycząca ochrony sygnalistów wskazuje trzy główne kategorie naruszeń prawa UE wymagające szczególnej ochrony.
Do tych nieprawidłowości należą m.in. naruszenia w obszarach objętych aktami prawnymi UE, takich jak: prawa człowieka i obywatela, korupcja, handel ludźmi, prawo pracy, zamówienia publiczne, bezpieczeństwo produktów i zgodność z normami, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska, ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe, bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie zwierząt i dobrostan zwierząt, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, prywatność i ochrona danych osobowych oraz bezpieczeństwo systemów informatycznych.
Do zgłaszanych informacji należą także wszelkie naruszenia wpływające na interesy finansowe UE, a także te dotyczące wewnętrznego rynku UE, w tym zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych. Obejmuje to również zasady konkurencji, pomoc publiczną oraz opodatkowanie korporacji.
Podsumowanie
Ochrona sygnalistów jest kluczowa dla zapewnienia zgodności z przepisami prawnymi i standardami etycznymi w organizacjach, co przyczynia się do wykrywania i eliminacji nieprawidłowości. Ustawa o ochronie sygnalistów oraz regulacje UE gwarantują bezpieczeństwo i anonimowość sygnalistom, co zachęca ich do zgłaszania naruszeń. Pracodawcy muszą wdrożyć odpowiednie procedury oraz środki ochrony wspierające działania sygnalistów. Dzięki temu zarówno organizacje, jak i społeczeństwo zyskują większą przejrzystość oraz przestrzeganie przepisów.
