Kim są sygnaliści? Jakie mają prawa, jak zgłaszać naruszenia i na czym polega ochrona sygnalistów?

Sygnalista odgrywa istotną rolę w zapewnieniu zgodności z prawem i etyką w organizacjach. Dzięki niemu możliwe jest wykrywanie i zgłaszanie nieprawidłowości, które mogą naruszać przepisy prawne lub standardy etyczne. Ochrona sygnalistów jest niezbędna do skutecznego zgłaszania wszelkich uchybień, ponieważ zapewnia im bezpieczeństwo i anonimowość. W tym artykule omówimy, kim są sygnaliści, jakie mają prawa i obowiązki oraz dlaczego ich ochrona jest tak ważna zarówno dla organizacji, jak i społeczeństwa. Zapraszamy do lektury!

Kim jest sygnalista?

Sygnalista to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w miejscu pracy lub organizacji. Sygnalista może być pracownikiem, kontrahentem lub osobą działającą na podstawie umowy cywilnoprawnej, która zauważyła naruszenia prawa. Działając w dobrej wierze, sygnalista zgłasza naruszenia, które mogą obejmować przypadki korupcji, naruszenia bezpieczeństwa, nadużycia finansowe, czy inne niezgodne z prawem działania. Wszystkie niezgodności podlegające zgłoszeniu opiszemy w dalszej części artykułu.

Przykładem sygnalisty może być pracownik ujawniający przypadki korupcji w firmie, osoba zgłaszająca naruszenia przepisów BHP lub księgowy informujący o nadużyciach finansowych. Sygnalista w firmie pełni ważną rolę w utrzymaniu zgodności z prawem i standardami etycznymi, co jest ważne dla zdrowego funkcjonowania każdej organizacji. Dzięki zgłoszeniom sygnalistów możliwe jest szybkie wykrywanie i eliminowanie nieprawidłowości – to przyczynia się do poprawy kultury organizacyjnej i zwiększenia zaufania publicznego.

Ustawa o ochronie sygnalistów – najważniejsze informacje

Sygnaliści (z ang. „whistleblower”) mają prawo do ochrony przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawcy lub współpracowników. Na posiedzeniu, które odbyło się w kwietniu bieżącego roku, Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy dotyczący ochrony sygnalistów. Zgodnie z projektem, sygnalista, który stanie się ofiarą działań odwetowych, będzie miał prawo ubiegać się o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Tożsamość sygnalisty będzie utrzymywana w tajemnicy. Ustawa nie nakłada obowiązku dokonywania zgłoszeń; decyzja o ich dokonaniu będzie pozostawiona sygnalistom, jednak ci, którzy zdecydują się zgłosić nieprawidłowości, będą chronieni.

Sygnalistów od  „skarżących” odróżnia to, że działają w interesie publicznym. Sygnalista zgłasza nieprawidłowości, aby chronić dobro wspólne, a nie dla osobistych korzyści lub interesów najbliższej rodziny. Aby uzyskać status sygnalisty, osoba zgłaszająca musi być przekonana o prawdziwości podawanych informacji. Przepisy określają szczegółowe formy i kanały przekazywania informacji o niepożądanych działaniach przez sygnalistów, zapewniając pełną poufność i całkowity zakaz działań odwetowych wobec osób ujawniających nadużycia.

Pracodawca a osoby zgłaszające naruszenia prawa

Przepisy dotyczące ochrony sygnalistów nakładają na pracodawców kilka istotnych obowiązków:

• Wprowadzenie odpowiednich procedur wewnętrznych, które określają zasady, formy i kanały zgłaszania nieprawidłowości,
• Implementacja środków mających na celu ochronę sygnalistów,
• Zastosowanie rozwiązań zapobiegających potencjalnym negatywnym konsekwencjom związanym z podejmowaniem działań zgłoszeniowych,
• Prowadzenie rejestru zgłoszeń i zarządzanie tymi danymi,
• Zapewnienie warunków umożliwiających skuteczne wdrożenie i funkcjonowanie regulacji w organizacji.

W czerwcu 2024 roku Senat całkowicie wyłączył z ustawy o sygnalistach ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa pracy.

Kogo dotyczą przepisy o sygnalistach?

Zakres osób objętych ochroną przez ustawę jest szeroki. Sygnalistą może być m.in.: pracownik (w tym pracownik tymczasowy), osoba świadcząca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, akcjonariusz czy wspólnik, a także stażysta lub praktykant.

Dodatkowo możliwość zgłaszania naruszeń mają także osoby wykonujące pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, a także wolontariusze, żołnierze, oraz byli funkcjonariusze służb takich jak Policja, ABW, Agencja Wywiadu, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Służba Wywiadu Wojskowego, CBA, Straż Graniczna, Straż Marszałkowska, Służba Ochrony Państwa, Państwowa Straż Pożarna, Służba Celno-Skarbowa i Służba Więzienna.

Ochrona przysługuje zarówno przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego będącego podstawą do świadczenia pracy, usług lub pełnienia funkcji w danym podmiocie, jak i po zakończeniu jego zakończeniu.

Jakie informacje mogą być zgłaszane przez sygnalistów?

Sygnalista ma prawo zgłosić naruszenia dotyczące prawa Unii Europejskiej oraz krajowych przepisów. Dyrektywa o ochronie sygnalistów wskazuje trzy główne kategorie naruszeń unijnych regulacji, które wymagają szczególnej ochrony. Do nieprawidłowości tych zaliczają się m.in. naruszenia w obszarach objętych unijnymi aktami prawnymi, takich jak: naruszenia praw człowieka i obywatela, korupcja, handel ludźmi, prawo pracy, zamówienia publiczne, bezpieczeństwo produktów i zgodność z normami, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska, ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe, bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, ochrona prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwo systemów informacyjnych.

Kolejnymi informacjami, które mogą zostać zgłoszone, są wszelkie naruszenia, wpływające na interesy finansowe Unii Europejskiej, a także naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego UE, w tym zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych. Obejmuje to również zasady konkurencji i pomoc państwa oraz opodatkowanie osób prawnych.

Podsumowując, ochrona sygnalistów jest niezbędna dla zapewnienia zgodności z prawem i etyką w organizacjach, przyczyniając się do wykrywania i eliminowania nieprawidłowości. Ustawa o ochronie sygnalistów, wraz z przepisami unijnymi, gwarantuje im bezpieczeństwo i anonimowość, co sprzyja zgłaszaniu naruszeń. Pracodawcy muszą wdrożyć odpowiednie procedury i środki ochrony, aby wspierać sygnalistów w ich działaniach. Dzięki temu, zarówno organizacje, jak i społeczeństwo, mogą czerpać korzyści z większej przejrzystości i zgodności z przepisami.

‍